بنادر روسیه در دریای خزر

 

روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین خشکی در جهان شناخته می‌شود و دارای خطوط ساحلی بسیار وسیعی است. حدود ۶۰درصد از حمل و نقل به این کشور و از این کشور، از طریق خطوط دریایی و با کشتی انجام می‌گیرد. این کشور دارای بیش از ۲۸۲۰ کشتی ثبت‌شده و ۹۸هزار دریانورد است. گردش کلی بار در بنادر دریایی روسیه طی سال 2023 با افزایش 7 درصد به 900 میلیون تن رسیده است. این آمار در تاریخ بنادر روسیه رکورد جدیدی بشمار می رود. در سال 2022 معادل 841 میلیون تن از بنادر روسیه جابجا شده بود. در این میان بنادر حوزه دریای خزر ( شامل آستراخان و ماخاچ قلعه – جمهوری داغستان) رشد دو برابری را پشت سر گذاشتند زیرا محموله‌های ترانزیتی از طریق این بنادر در مسیر کریدور حمل و نقل بین المللی شمال- جنوب حمل می‌گردند.

دریاهای روسیه

روسیه با اقیانوس آرام شمالی و اقیانوس منجمد شمالی؛ و نیز با دریای خزر، دریای سیاه، و دریای بالتیک مرز آبی دارد. همچنین روسیه دارای سواحل طولانی در دریای بالتیک، دریای خلیج فنلاند، دریای آزوف، دریای سفید، دریای کاسپین و دریای شمالی است. این دریاها نقش مهمی در صادرات و واردات کالاها، به ویژه نفت و گاز، دارند. همچنین این دریاها برای صید ماهی و تفریحات آبی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

راه‌های آبی و به خصوص کانال‌های مصنوعی باعث شده است که دریا‌های خزر، بالتیک و سیاه به هم متصل گردند. در حال حاضر این دریا‌ها و همچنین بنادر روسیه یکی از مراکز بسیار مهم اقتصادی و صنعتی در منطقه و جهان هستند و حجم زیادی از حمل دریایی به روسیه نیز به همین بنادر انجام می‌شود.

در ادامه به معرفی دو بندر اصلی روسیه در خزر که بیشتر مردم آن‌ها را به نام شهرهای آستراخان و جمهوری داغستان می‌شناسند خواهیم پرداخت. در شهر آستراخان که در قسمت جنوب مسکو واقع شده است 11 جزیره وجود دارد. در این شهر چندین ساحل نیز ساخته شده؛ که در بخش راست این ساحل تقریباً 20 درصد از ساکنین کل بندر آستاراخان در حال سکونت هستند.

 

بنادر روسیه در خزر شامل بنادر آستراخان، ماخاچکالا، ترکمن‌باشی، بندر ترکمن و بندر روسکلا است. این بنادر به عنوان دروازه های ورود و خروج کالاهای تجاری بین روسیه، ایران، کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی شناخته می‌شوند. همچنین بنادر روسیه در خزر به دلیل دارا بودن منابع  نفت و گاز، نقش مهمی در صادرات این محصولات ایفا می‌کنند.

آستاراخان

در استان آستاراخان دو بندر دریایی (آستاراخان و اولیا) در کانال ولگا- خزر منتهی به دریای خزر واقع شده است. میزان گردش بار دو بندر مذکور در سال 2023 رکورد جدید ثبت نمود و به 4.3 میلیون تن رسیده است که 46 درصد نسبت به شاخص های بارگیری و تخلیه سال 2022 بیشتر است.

مجموعه بندری آستاراخان یکی از بزرگترین بنادر واقع  در حوزه دریای خزر روسیه می‌باشد. ظرفیت بالقوه عبور بار از طریق بنادر موجود در آن  12 میلیون تن می‌باشد. این بنادر شامل 26 اسکله به طول 2055 متر و عمق 5 متر است. مجموعا 16 اپراتور (شرکت فعال کشتیرانی) در این بنادر مشغول به فعالیت دریانوردی هستند.  قلمرو گذرگاه بازرسی مجموعه « بنادر دریایی آستراخان» شامل 6 واحد بشرح ذیل است:

 

- ترمینال های شرکت با مسئولیت محدود «و.ت.اِس پورت»

(در کیلومتر4/3044 رودخانه ولگا، ساحل سمت چپ)

نوع اصلی فعالیت این بندر تحویل کالا و کانتینر از کشورهای حاشیه دریای خزر است. این بندر مجهز به جرثقیل های18 ،25 ،40 تنی، ماشین های بارگیری و تخلیه بار است و می تواند کشتی هایی با آبخور 5 متر را پذیرا باشد. همچنین در این بندر انبارهای موقت نیز وجود دارد. تحویل کالا در آستاراخان به اسکله این بندر توسط وسایل نقلیه از کلیه ایستگاه های راه آهن صورت می گیرد.

توان عملیاتی این بندر 500 هزار تن کالا در سال است.

در این بندر 1 اسکله با طول کلی 7/157 متر وجود دارد. مساحت انبارهای سر پوشیده 1/2 هزار متر مربع و انبارهای سر باز 9 هزار متر مربع است.

 در این بندر گذرگاه دولتی مرز فدراسیون روسیه قرار دارد.

 

- شرکت سهامی عام « بندر آستراخان موسوم به سالیانکا»

(در کیلومتر 8/3038 رودخانه ولگا، ساحل سمت راست)

در محوطه این بندر پایانه غله با ظرفیت 35 هزار تن و انبار موقت نگهداری محصولات وارداتی با ظرفیت کلی 1/17 هزار تن وجود دارد. تحویل غله می تواند از طریق وسایل نقلیه و راه آهن صورت گیرد.

توان عملیاتی این بندر 1500 هزار تن کالا در سال است.

در این بندر 5 اسکله به طول کلی 5/674 متر وجود دارد.

مساحت انبارهای سر پوشیده 2 هزار متر مربع و انبارهای سر باز5/40  هزار متر مربع است.

این بندر مجهز به همه تجهیزات مورد نیاز برای پذیرش و انبارداری کانتینرهای حامل محصولات فاسد شدنی است.

در این بندر گذرگاه دولتی مرز فدراسیون روسیه قرار دارد.

 

- ترمینال شرکت با مسئولیت محدود «آلفا پورت»

(در کیلومتر 3/3043رودخانه ولگا، ساحل سمت راست)

در محوطه این بندر که مساحت کلی آن بیش از 45 هزار متر مربع است موارد ذیل وجود دارن:

 دیوار اسکله که امکان پذیرش همزمان 2 کشتی نوع "رودخانه ای - دریایی" با ظرفیت 5000 هزار تن دارد.

  •   تجهیزات بارگیری و تخلیه
  •   انبارهای سر پوشیده و انبارهای سر باز
  •   ساختمان اداری
  •   خطوط راه آهن که امکان بارگیری و تخلیه 30 واگن را دارند.

توان عملیاتی این بندر 1200 هزار تن کالا در سال است.

 در این بندر1 اسکله به طول کلی35/252 متر وجود دارد.

مساحت انبارهای سر پوشیده 68/1 هزار متر مربع و انبارهای سر باز 25 هزار متر مربع است.

در این بندر گذرگاه دولتی مرز فدراسیون روسیه قرار دارد.

 

- شرکت سهامی خاص « بندر دریایی آستراخان»

(در کیلومتر 3044 رودخانه ولگا، ساحل سمت راست)

این بندر دارای اسکله ای است که امکان پذیرش3 کشتی باربری از نوع "رودخانه ای - دریایی" با ظرفیت 7 هزار تن و آبخور 5 متر را بطور همزمان دارد. جرثقیل زیر بشکه ای، ماشین های بارگیری، کامیون ها و سایر تجهیزات نیز در این بندر وجود دارند. این بندر راه های ورودی و خطوط راه آهن خصوصی به طول کلی 1100 متر را در اختیار دارد.

توان عملیاتی این بندر 500 هزار تن کالا در سال است.

در این بندر 1 اسکله به طول کلی3/383 متر وجود دارد.

مساحت انبارهای سر باز 23/20 هزار متر مربع است.

در این بندر گذرگاه دولتی مرز فدراسیون روسیه قرار دارد.

 

- شرکت بارگیری و تخلیه «استریلیتسکویه»

(در کیلومتر 3030 رودخانه ولگا، ساحل سمت راست)

بندر"استرِلِتسکویه" در سال 2002 تاسیس گردید و مجهز به خطوط راه آهن خصوصی است. توان عملیاتی این بندر820 هزار تن کالا در سال است. در این بندر 1 اسکله به طول کلی 215 متر وجود دارد. مساحت انبارهای سر پوشیده 5 هزار متر مربع و انبارهای سر باز 45 هزار متر مربع است.

محوطه این بندر دریایی جزء مناطق گذرگاهی دولتی مرز فدراسیون روسیه در "آستراخان" است.

 

 - ترمینال بارگیری و تخلیه شرکت سهامی «آرمادا»

(در کیلومتر 5/3032 ساحل سمت راست رودخانه ولگا)

بندر "آرمادا" در ساحل سمت راست رودخانه ولگا قرار دارد و یکی از بزرگترین بنادر استان آستاراخان به شمار می آید. این بندر مجهز به تجهیزات مدرن بارگیری و تخلیه کالا، (4 جرثقیل زیر بشکه ای) و دارای خطوط راه آهن خصوصی است. توان عملیاتی بندر 1100 هزار تن در سال است. در این بندر 1 اسکله با طول کلی 230 متر وجود دارد. مساحت انبارهای سر پوشیده 5/0 هزار متر مربع و انبارهای سر باز 6/32 هزار متر مربع است.

پست مرز دریایی «آستراخان» با استفاده از زیرساخت ها و تجهیزات فنی (جرثقیل های بندری، لودرها، خطوط ریلی ورودی، مکان‌های مخصوص جهت نگهداری کانتینرها) توان پردازش محموله و نظارت گمرکی را فراهم می‌کند.

حوزه آبی بندری شامل بخشی از رودخانه ولگا و شاخه‌های آن و همچنین کانال ولگا- خزر با امکان پذیرش کشتی‌ها با طول 126 متر و آبخور کشتی تا 4.5 متر می‌باشد. محموله‌ها و بارهای اصلی غلات است و زیرساخت بندری جهت بارگیری و تخلیه فلزات آهنی، چدن، سنگ معدن، چوب، کانتینر و محصولات غذایی نیز پیش بینی گردیده است.

 در سال 2023 در بنادر آستراخان  3.2 میلیون تن بار بارگیری و تخلیه گردیده که 1.5 میلیون تن از آن بار فله، 306 هزار تن چوب، 781 هزار تن بار عمومی ،  514 هزار تن - محموله مایع و 33 هزار تن بار کانتینری بوده است. به طور کل گردش بار نسبت به میزان سال 2022 حدود 39 درصد (909 هزار تن) افزایش یافته است.

بندر اولیا

بندر تجاری دریایی اولیا آستاراخان (فاصله تا شهر آستاراخان 120 کیلومتر) در دلتای رودخانه ولگا و ساحل راست رودخانه باختمیر (شست و هفت کیلومتری کانال ولگا- خزر) واقع شده است. این بندر 6 اسکله با عمق هر یک 6 متر را دارا می‌باشد. در حال حاضر اسکله‌های یک، دو، سه، چهار و پنج  بندر اولیا می‌توانند کشتی‌هایی با طول 141 متر و آبخور 4.2 متر را پذیرش نمایند. طول کلی اسکله 700 متر بوده و بر اساس اطلاعات واصله، ظرفیت عبور بار از طریق گذرگاه مرزی «اولیا» 4.3 میلیون تن بار می‌باشد. دریانوردی و کشتیرانی به صورت چهار فصل سال درآن جریان داشته و در فصل زمستان خدمات کشتی‌های یخ شکن ارائه می‌شود. در محوطه این بندر، ترمینال غلات با ظرفیت 0.5 میلیون تن در سال و ترمینال کانتینری با ظرفیت بارگیری و تخلیه 0.4 میلیون تن مشغول به فعالیت هستند. بندر اولیا علاوه بر کانتینر، قادر است محموله‌های کوچک بسته بندی شده و قطعات را نیز بارگیری و تخلیه نماید. این بندر همچنین امکان پهلوگیری برای کشتی‌های رو-رو را نیز دارد و میزان خروجی بارها از میزان ورودی آن بیشتر است.

در سال 2023 در بندر اولیا 598 هزار تن بار بارگیری و تخلیه شده است که بخشی عمده از آن بار فله (435 هزار تن) بوده است. میزان بارگیری و تخلیه محموله‌های عمومی 60 هزار تن، بار مایع 88 هزار تن و سایر محموله 5 هزار تن بوده است. کل میزان گردش بار این بندر از سال 2022 به میزان 30 درصد (139 هزار تن) افزایش یافته است.

 

سوال مطرح شده این است : چه مواردی باعث افزایش قابل توجه ترافیک بار در مسیر کریدور شمال - جنوب (شاخه مرکزی) شده و چگونه می‌توان این روند را حفظ نمود؟ آیا ظرفیت های موجود زیرساخت حمل و نقل و لجستیک بنادر آستراخان برای افزایش گردش کالاها کافی می‌باشد و چشم اندازی برای رشد آن تا پایان سال 2024 وجود دارد؟

میزان بارگیری و تخلیه بار از طریق بنادر آستراخان و اولیا در بازه زمانی ماه ژانویه لغایت ماه مارس سال 2024 نسبت به دوره مشابه سال گذشته 1.8 برابر افزایش یافته است. بر اساس آمار سازمان بنادر دریایی روسیه، در بازه زمانی از ماه ژانویه لغایت ماه مارس سال جاری کل گردش بار بنادر دریایی آستراخان و اولیا نسبت به دوره مشابه سال گذشته (813 هزار تن) به 1.45 میلیون تن رسید. میزان جابجایی مواد شیمیایی و کود به میزان 12 درصد، پلی پروپیلن 4 برابر، غلات 3.5 برابر و کاغذ 2 برابر افزایش یافته است. میزان بارگیری و تخلیه محموله‌های وارداتی و صادراتی دو برابر (محموله‌های وارداتی تا 225 هزار تن و صادراتی تا 1.2 میلیون تن) افزایش یافته است.

بنادر آستراخان و اولیا زنجیره‌های کلیدی مرکز حمل و نقل آستراخان هستند که اروپا از طریق کشور روسیه به کشورهای آسیای غربی و میانه، هند و پاکستان را متصل می نماید. محموله‌های جابجا شده عمدتاً شامل غلات و چوب می‌باشد.

روسیه مبادلات تجاری با ایران و کشورهای آسیای جنوب-شرقی را افزایش داده و آمار و ارقام فوق الذکر نقش فزاینده استان آستراخان در کریدور بین المللی حمل و نقل را تأیید می نمایند. عملیات لایروبی در کانال دریایی ولگا- خزر بر فرایند کشتیرانی تأثیر مثبتی داشتند. عملیات لایروبی با هدف افزایش عمق کانال تا 4.5 متر صورت پذیرفته است. در حال حاضر استان آستاراخان مبادلات تجاری ثابت با کشور ایران دارد. حدود 90 درصد محموله که از طریق مرکز حمل و نقل آبی آستاراخان حمل می‌گردد به سمت ایران می رود. همچنین محموله‌های ترانزیتی از کشورهای ترکیه، ایران، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان به کشور روسیه و مسیر برعکس حمل می‌گردد.

ماخاچ کالا( ماخاچ قلعه )

جمهوری داغستان نیز جزو فدرال‌های کشور روسیه است که به صورت جمهوری اداره می‌شود. بزرگ‌ترین شهر بندر جمهوری داغستان، شهر ماخاچ ‌قلعه است. بعد از شهر ماخاچ قلعه، شهر دربند یکی از مهم‌ترین شهرهای بندر جمهوری داغستان است. این 2 بندر از مهم ترین بنادر تجاری روسیه هستند.

بندر دریایی ماخاچ قلعه (مرکز جمهوری داغستان فاصله تا آستراخان 550 کیلومتر) بزرگترین بندر منطقه خزر بخش روسیه می‌باشد. کشتیرانی و فعالیت های دریانوردی در طول سال به صورت چهار فصل انجام می‌پذیرد، امتیاز مهم این بندر این است که در فصل زمستان یخ نمی‌بندد. این بندر شامل 12 اسکله با عمق تا 10 متر است. ظرفیت های بارگیری و تخلیه این بندر 12.1 میلیون تن است. ظرفیت عبور/حمل بار از طریق گذرگاه دریایی «ماخاچ قلعه» 10 کشتی و 3300 تن بار در شبانه روز می‌باشد. این بندر قادر است کشتی‌هایی با طول 150 متر و آبخور کشتی تا 4.5 متر را پذیرایی می نماید. بندر فوق اسکله بارگیری و تخلیه بار خشک از جمله مصالح ساختمانی، غلات و کانتینر را در اختیار خود دارد. ظرفیت مجموعه بارگیری و تخلیه اسکله نفت و فرآورده‌های نفتی 7.95 میلیون تن می‌باشد. پایانه نفتی بندر ماخاچ قلعه 500 هزار متر مکعب ظرفیت دارد. این پایانه نفتی امکان پردازش همزمان تا 100 مخزن ریلی را دارد و به خط لوله اصلی نفت باکو- نووروسیسک متصل گردیده است.

 در سال 2023 گردش بار در بندر ماخاچ قلعه 3 میلیون و 443 هزار تن بود. نفت و فرآورده‌های نفتی (2 میلیون و 84 هزار تن) بیش از 50 درصد گردش بار این بندر را تشکیل می دهد. میزان بارگیری و تخلیه بار فله به 802 هزار تن و بار عمومی 523 هزار تن رسید. کل گردش بار بندر نسبت به سال 2022 به میزان 14 درصد (419 هزار تن) کاهش یافته است.

مشخصات اصلی بنادر منطقه خزر در روسیه

بندرظرفیت عبور(میلیون تن)اسکلهکشتی‌های قابل پذیرشعمق(متر)آبخور کشتی(متر)دسترسی به زیرساخت حمل و نقلپایانه
آستاراخان1226تا 126 مترتا 54.5تحویل کالا با حمل و نقل ریلی، جاده ای و آبی (دسترسی به فرودگاه آستراخان)ترمینال غلات، کانتینری، فله ای و ترمینال بار عمومی
اولیا4.36تا 141 مترتا 64.2تحویل کالا با حمل و نقل جاده ای و آبیترمینال کانتینری و ترمینال پردازش بار عمومی
ماخاچ قلعه12.112تا 150 مترتا 10اسکله خشکبار تا 4.5 متر اسکله نفتی تا 6.5 مترتحویل کالا با حمل و نقل ریلی و جاده ای (دسترسی به فرودگاه ماخاچ قلعه)دریانوردی چهارفصل، حوزه آبی با یخ بسته نمی‌شود

میزان گردش بار بنادر دریایی روسیه واقع در حوزه دریای خزر، هزار تن

عنوان محمولهجمع محمولهورودی  محموله‌ها به بنادرخروجی محموله‌ها از بنادر
20222023رشد20222023رشد20222023رشد
بندر آستراخان
کل محموله2300320839%1846249635%453.7711.857%
بار خشک1762269553%1308198352%453.7711.857%
بار فله و از جمله:109.779.9منفی 27%51.924.1منفی54 %57.855.8منفی 3%
سنگ معدن3.80-3.80-00-
کود17.70-15.50-2.20-
سایر بار فله88.279.9منفی 9 %32.624.1منفی 26 %55.655.80.4 %
غلات5611478163%5611478163%00-
چوب382306منفی 20%378302منفی20%3.63.4منفی 6%
بار عمومی و از جمله:66278118%301172منفی 43%361608.769%
فلزات آهنی216.662منفی 71%20848.6منفی 77%8.413.460%
محموله‌های کوچک بسته بندی شده و تکه ای110.121595%43.480.986%66.7134.2101%
سایر بار عمومی335.450450%49.443.1منفی 13%28646161%
محموله کانتینری30.433.310%5.32.5منفی 53%25.130.823%
محموله مایع538513منفی 5%538513منفی 5%00-
فرآورده‌های نفتی2.75.189%2.75.189%00-
مواد غذایی535503منفی 6%535503منفی 6%00-
مواد شیمیایی04.8-04.8-00-
 بندر اولیا
کل محموله45859830%390.355843%6839منفی 43%
بار خشک411.850924%34347037%6839منفی 43%
بار فله و از جمله:96.39.1منفی 91%96.39.1-00-
زغال، کک59.28.2منفی 86%59.28.2منفی 86%00-
کود370.9منفی 98%370.9منفی 98%00-
سایر بار فله00-00-00-
غلات225.643593%225.643593%00-
بار عمومی و از جمله:83.160.4منفی 27%19.423.421%63.737منفی 42%
فلزات آهنی20.6منفی 70%1.70-03.06.100%
سایر بار عمومی81.159.8منفی 26%17.723.432%63.436.4منفی 43%
محموله کانتینری4.33.8منفی 12%0.62233%3.71.8منفی 51%
کالاهای حمل شده با کشتی رو-رو2.51.2منفی 52%1.80.9منفی 50%0.70.3منفی 57%
محموله مایع و از جمله46.48889%46.48889%00-
مواد غذایی46.48889%46.48889%00-
 بندر ماخاچ قلعه
کل محموله3023344214%57494364%244924992%
بار خشک764.8135878%485.683271%279.2526.389%
بار فله و از جمله:1833.385%1830.368%03-
کود1830.368%1830.368%00-
سایر بار فله03-00-03-
غلات433.678581%433.678581%00-
شکر190-190-00-
سایر محموله016.9-016.9-00-
بار عمومی29452278%150-27952287%
محموله‌های کوچک بسته بندی شده و تکه ای262.249388%4.80-257.4493.692%
محموله‌های یخچالی21.718.2منفی 16%00-21.718.2منفی 16%
سایر محموله عمومی10.210.97%10.20-010.9-
محموله کانتینری0.10.6500%00-0.10.6500%
محموله مایع و از جمله22582083منفی 8%88.811025%21691973منفی 9%
نفت20932069منفی 1%88.896.6-20041973منفی 2%
فرآورده‌های نفتی16514منفی 92014-1650-

در این گزارش ضمن معرفی امکانات و استعدادهای بنادر روسیه در دریای خزر به مهم ترین بنادر فدراسیون روسیه اشاره شد و روند دوساله اخیر این بنادر نیز مورد بررسی قرار گرفت.

در ادامه این دست گزارش ها به بررسی سایر راه های دسترسی به بازارهای روسیه خواهیم پرداخت.

با ما همراه باشید...

امکان ارسال دیدگاه وجود ندارد!