روند ۵ ساله صادرات ایران به روسیه

در این پژوهش نگاهی خواهیم داشت به روند پنج ساله صادراتی جمهوری اسلامی ایران به فدراسیون روسیه و با تفکیک بخش های کشاورزی و صنعت نشان خواهیم داد که در طی این زمان سمت و سوی صادرات ایران به روسیه چگونه در حال تغییر بوده است. فارغ از اقدامات و الزامات تجاری لازم در فرآیند صادرات مجموعه‌ای از عوامل و مناسبات دیگر نیز در روند تحقق تجارت حائز اهمیت است، برای مثال در رابطه با دو کشور ایران و روسیه وجود موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا که از ژانویه 2025 عملا باید وارد مرحله اجرایی شود، می‌تواند زمینه ساز حل بسیاری از مشکلات آیین نامه‌ای و مقررات دست و پا گیر موجود باشد. همچنین مناسبات بین‌المللی موجود همچون تحریم های ایران و روسیه و بسیاری عوامل دیگر که به صورت جداگانه به آن ها خواهیم پرداخت در تغییر میزان و حجم تجارت متقابل دو کشور اثر گذار است؛ تا پیش از تحریم های گسترده بین‌المللی علیه روسیه به واسطه ی جنگ با اکراین، محصولات صادراتی ایران سهم درخور توجهی در سبد وارداتی این کشور نداشته است به طوریکه در سال 2021 سهم ایران 0.2 درصد بود که انتظار می رود با توجه به وضعیت حال حاضر منطقه‌ای و جهانی، شرکت های ایرانی با بررسی مجدد بازار روسیه و ظرفیت ها و پتانسیل‌های آن بتوانند حضور خود را در این بازار افزایش دهند.

در ابتدا نیاز است تا نگاهی داشته باشیم به حجم واردات روسیه از جهان

لازم به یادآوری است که آمارهای مربوط به سال های 2022 و 2023 باتوجه به عدم انتشار شفاف اطلاعات از طریق مقامات فدرال روسیه، به صورت تخمینی توسط نهاد ها و سازمان های بین‌المللی استخراج گردیده است. نگاه به میزان ارزش وارداتی روسیه در طی پنج سال اخیر حاکی از یک روند تقریبا ثابت در میزان ارزش وارداتی کشور روسیه است که در سال 2022 کاهش میزان ارزش مربوط به تحریم های بین‌المللی وضع شده بر روسیه بوده که در سال بعد و باتوجه به حضور کشورهای جایگزین مجددا شاهد افزایش میزان واردات آن هستیم.

اکنون که در جریان حجم واردات روسیه در سال های (2023-2019) قرار گرفتیم و همچنین ظرفیت های بالای این کشور با نگاه به حجم بالای واردات آن روشن است؛ نیاز است تا به بررسی روند صادراتی کشور ایران در بازه 5 ساله مورد نظر بپردازیم.

آنچنان که از نمودار بررسی 5 ساله اخیر صادرات ایران به فدراسیون روسیه مشخص است در طی این سال ها همواره شاهد افزایش صادرات به لحاظ ارزش و وزن به روسیه بوده‌ایم؛ هرچند به لحاظ ارزش در حال حاضر عدد ناچیز یک میلیارد دلار می‌باشد اما روند صعودی موجود نشان دهنده تمرکز بیشتر تجار و تولیدکنندگان ایرانی برای حضور موثرتر در بازار روسیه است. حال بسیار سودمند خواهد بود اگر کشور دیگری که دارای شباهت های نسبی با ایران است را مورد بررسی اجمالی قرار دهیم؛ برای این کار کشور ترکیه را به عنوان نمونه مطلوب برگزیدیم، در نمودار زیر روند صادراتی ترکیه به روسیه را طی 5 سال اخیر به نمایش گذاشته‌ایم که همزمان باخروج چشمگیر شرکت های اروپایی و امریکایی از روسیه توانستند به سرعت از این امکان ایجاد شده بهره ببرند. نگاهی به نمودار زیر تصویر روشن تری برایمان ایجاد خواهد نمود.

همانگونه که از نمودار بالا مشخص است روند روبه رشد صادرات ترکیه به روسیه از سال 2021 دارای یک خیز صعودی است که علت آن را در تحریم های اعمال شده بر کشور روسیه به وسیله‌ی ایالات متحده و هم‌پیمانان آن و به تبع آن خروج شرکت های غربی از کشور روسیه و مهیا بودن بازار برای پذیرش محصولات جایگزین دانست. طبق اطلاعات موجود در بازه‌ی پنج ساله 2019-2023 رشد ارزش صادرات ترکیه به روسیه 163% بوده و پس از شروع جنگ و تبعات تحریمی رشد ارزش صادراتی 89% می‌باشد. در رابطه با ایران در بازه‌ی پنج ساله مذکور رشد ارزش صادراتی 106% و بعد از وضع تحریم ها 63% بوده است. فارغ از درصد رشد صادراتی دو کشور، مورد قابل توجه دیگر، ارزش صادراتی کالاهای ترکیه به روسیه است که به عدد حدودی 11میلیارد دلار رسیده است در حالی که ارزش صادرات ایران به روسیه با ارفاق به 1 میلیارد دلار می‌رسد. طبق اعلام گمرک کشور روسیه در حال حاضر ترکیه پس از کشورهای چین و هند به عنوان سومین شریک تجاری روسیه شناخته می‌شود. ما در آینده  مفصلا به بررسی محصولات دارای ظرفیت جهت عرضه به بازار روسیه و رقبای حاضر در آن خواهیم پرداخت.

در ادامه لازم دانستیم تا ترکیب صادراتی ایران به کشور روسیه در طی بازه‌ی 5 ساله اخیر را مورد بررسی قرار ‌دهیم و ضمن دسته بندی کالا ها تحت دو عنوان کلی کشاورزی (فصول 1-24) و صنعتی و معدنی (25-99)  ترکیب سبد صادراتی ایران به روسیه و تغییرات آن را مورد ارزیابی قرار دهیم.

همانگونه که از جدول بالا مشاهده می گردد شاهد رشد قابل توجه سهم صادرات بخش صنعت و معدن به روسیه هستیم، این اتفاق در حالی روی داده است که در این مدت شاهد افزایش صادرات بخش کشاورزی هم به لحاظ ارزش و هم  وزنی بوده‌ایم با این حال سهم بخش صنعت نیز همواره در حال افزایش بوده است، این نکته خود گویای ظرفیت های موجود و قابل استفاده در بازار روسیه می‌باشد که هر چند به صورت سنتی آنچه از ایران به سمت روسیه در سبد محصولات صادراتی قراردادشت مربوط به بخش کشاورزی بود درحالیکه در این زمینه نیز به دلیل عدم وجود زیرساخت های مناسب در بخش کشاورزی و تولید انبوه همواره دچار چالش در زنجیره تامین بوده‌ایم، با این حال و با در نظر داشتن روسیه به عنوان یک کشور صنعتی، شاهد رشد صادرات در بخش صنعت و معدن هستیم که می‌تواند نوید بخش این باشد که در صورت سرمایه گذاری های مناسب در زیر ساخت این حوزه و بازاریابی مناسب و هدفمند شاهد رشد صادرات در بخش های صنعتی نیز خواهیم بود.

از این نکته نباید غافل بود که فرصتی که در سال های اخیر از بابت تفاهم نامه تجاری اوراسیا از سویی و از طرف دیگر تحریم های موجود بین المللی بر روسیه حاصل گردیده است امکان مناسبی برای تجار و صنعتگران ایرانی جهت حضور در بازار روسیه فراهم نموده است که اگر مورد توجه سیاست گذاران در وحله اول و سپس شرکت های تولیدی قرار نگیرد جای افسوس دو چندان خواهد بود.

با ما همراه باشید...