معرفی بنادر شمالی ایران

در این نوشتار تلاش خواهیم کرد ضمن معرفی بنادر شمالی کشور و پرداختن به موقعیت و امکانات هر یک از آن ها مقدمات پرداختن به مسیر های ترانزیتی دریایی میان ایران و همسایگان شمالی کشورمان را فراهم نماییم. در ابتدا به تشریح موقعیت دریای خزر میپردازیم و با معرفی ویژگی های جغرافیایی آن و امکانات کشورهای ساحلی جهت بهره برداری از ظرفیت های ترانزیتی به سراغ بنادر ایرانی خواهیم رفت.

دریای خزر که در نقشه‌های جهان به "کاسپین" (CASPIAN) معروف است؛ با مساحت 386 هزار کیلومترمربع (یک و نیم برابر خلیج فارس) بزرگترین دریاچه و سومین منبع ذخایر نفت و گاز جهان به شمار می‌رود که از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود.

این دریا به همراه دریاهای آرال، مدیترانه، سیاه و پارس، در گذشته بخشی از دریای بزرگ تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد؛ در حال حاضر سطح این دریا در حدود 28 متر پایین‌تر از سطح دریاهای آزاد است.

در سال 1952 میلادی اتحاد جماهیر شوروی، رودهای دُن و ولگا را با ایجاد آبراهی مصنوعی در منطقه ولگا گراد به هم پیوند داد تا کشتی‌های کوچک بتوانند از دریای خزر به دریای آزوف و دریای سیاه بروند و به آب های آزاد دسترسی پیدا کنند.

حدود 130 رودخانه به این دریا می‌ریزند که بزرگترین آن‌ها رود ولگا است که 81 درصد آب ورودی این دریا را تامین می‌کند؛ طول خط ساحلی این دریاچه در مجموع 6379 کیلومتر است که حدود 922 کیلومتر آن در خاک ایران واقع شده است. طول دریای خزر حدود 1200 کیلومتر و عرض متوسط آن 320 کیلومتر است و میانگین ژرفای این دریاچه در ناحیه شمالی(روسیه) کم‌تر از 10 متر و در بخش جنوبی که آب‌های کناره ایران را تشکیل می‌دهد به 1025 متر می رسد.

ناوگان کشتیرانی ‌ایران، سومین کشور از نظر ظرفیت ناوگان و دومین کشور از نظر ظرفیت ناوگان تجاری مربوط به کالای عمومی‌ در دریای خزر است که با 42 فروند کشتی در دریای خزر فعالیت می‌کند و به عملیات جابجایی کالا مشغول است. از این تعداد 24 فروند مربوط به شرکت کشتیرانی دریای خزر و 18 فروند توسط بخش خصوصی و شرکت‌های حمل ‌و نقل دریایی اداره می‌شوند، همچنین تعداد 284 فروند کشتی در دریای خزر تردد می‌کنند که از این تعداد، ناوگان تجاری، نفتی و مسافری کشورهای حاشیه خزر مشتمل بر 187 فروند کشتی‌ حمل کالای عمومی، 68 فروند کشتی‌حمل کالای مایع، نفتی و تانکر، پنج فروند کشتی‌ رورو، 14 فروند کشتی‌ واگن بر یا فری و 10 فروند کشتی‌ مسافری است.

در حال حاضر جمهوری اسلامی‌ ایران فاقد کشتی‌ رورو، فری یا واگن بر در دریای خزر است. شایان ذکر است تنها کشتی مسافربری ایران در دریای خزر کشتی میرزا کوچک خان می‌باشد.

منطقه ویژه اقتصادی بندرامیرآباد، در شرق استان مازندران و فاصله 51 کیلومتری مرکز استان قراردارد. این منطقه با اراضی پشتیبانی وسیع و برخورداری از زیر ساخت حمل و نقل مدرن چند وجهی، اسکله رو _ رو ریلی و کامیون جهت ترانزیت و حمل یکسره کالا نقش مهمی رادر ابعاد ملی و منطقه ای ایفا نماید.

منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد بعنوان یکی از نمادهای توجه ایران به مقوله ترانزیت کالا و ایجاد زیرساختهای اساسی حمل و نقل درجهت رسیدن به استانداردهای جهانی و استفاده از حداکثر ظرفیت ترانزیتی کشور، نقشی بسیار مهم با اهدافی بزرگ مانند کسب درآمد ارزی ، ایجاد اشتغال ، جذب سرمایه گذاری خارجی و بخش خصوصی، افزایش نقش جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر و ایجاد گذرگاه در شمال کشور را برعهده گرفته است.
عملیات احداث این مجتمع بندری بزرگ و مدرن از سال 1375 آغاز شد. استعدادهای بالقوه و امکانات متعدد آن موجب گردید در سال 1376 از سوی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد به عنوان منطقه ویژه اقتصادی به تصویب برسد. پس از پنج سال تلاش ، اولین نشانه های بندری بزرگ پدیدار شد و در اردیبهشت سال 1380 فاز اضطراری بندر بدست مرحوم شهید دکتر دادمان ، وزیر فقید وقت راه و ترابری افتتاح شد.

مهمترین ویژگیهای بندرامیرآباد

• بزرگترین بندرنسل سوم حاشیه دریای خزر
• تنها بندر شمالی متصل به شبکه ریلی کشور
• برخورداری از اسکله منحصر بفرد رو _ رو ریلی
• بهره مندی از 15 پست اسکله با ظرفیت 5/7 میلیون تن
• 1060هکتار اراضی پشتیبانی جهت سرمایه گذاری در زمینه های مختلف (صنعتی، تولیدی، خدماتی و ...)
• برخورداری از تجهیزات مدرن دریایی و بندری
• پایلوت غلات شمال کشور
• حلقه اصلی اتصال کریدور ترانزیت بین المللی شمال، جنوب (INSTC)

منطقه ویژه اقتصادی بندرامیرآباد بعنوان بزرگترین بندر حاشیه دریای خزر و بندرنسل سوم کشور، افق جدیدی را در شکوفایی اقتصادی شمال کشور گشوده است. بندرامیرآباد را می توان یکی از موفق ترین بنادر در جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی دانست. اراضی وسیع پشتیبانی ( 1060 هکتار) بهمراه امکانات زیر بنایی وصرفه اقتصادی ناشی از مزایای قانونی مناطق ویژه اقتصادی و معافیت مالیاتی برارزش افزوده بستر مناسب و امنی را جهت سرمایه گذاری بخش خصوصی داخلی و خارجی فراهم نموده است .

اطلاعات جغرافیایی بندر و نوع دسترسی (واحد فاصله : کیلومتر)

مشخصات اسکله

مساحت انبار ها و محوطه بندر به تفکیک

بندر نکا از سال 1374 با پهلوگیری اولین کشتی در اسکله شرکت کشتی سازی صدرا شروع به فعالیت نمود. موقعیت استراتژیک این بندر در دریای خزر اهمیت آنرا در سالهای اخیر دو چندان کرده است. بندر نفتی نکا به عنوان بزرگترین بندر نفتی شمال و بندر تابعه منطقه ویژه اقتصادی امیرآباد نقش حائز اهمیتی در تهیه سوخت پالایشگاه های داخل کشور، سوآپ نفت خام و ترانزیت فرآورده های نفتی نظیر بنزین، مازوت و گازوئیل دارا می باشد. عملیات سوآپ نفت خام با همکاری بندر نفتی خارک صورت می‌پذیرد که از این طریق محموله های نفتی دریای خزر به خلیج فارس و آبهای آزاد راه می یابند. این بندر در جوار شرکتهای بزرگ نفتی شامل پایانه های نفتی شمال، حفاری شمال، نفت خزر، کشتی سازی ایران صدرا و نیروگاه نکاء واقع گردیده است.

بندر نفتی نکاء در حال حاضر دارای پنج پست اسکله می باشد که با توجه به اهمیت این بندر در امر سوآپ، با اتمام طرح ملی حوضچه فراگیر، این تعداد به سیزده پست افزایش خواهد یافت.

بندر نوشهر طی سال های 1318-1309 توسط دو شرکت هلندی و بلژیکی احداث و در سال 1319 با ورود نخستین کشتی تجاری حامل قطعات و ماشین‌آلات کارخانه ذوب آهن کرج راه اندازی گردید. بندر نوشهر در حال حاضر با مساحت 88 هکتار و دارا بودن 10 پست اسکله تجاری و خدماتی و یک پست اسکله رو رو کامیونی و تجهیزات مدرن بندری و دریایی ، از ظرفیت مناسبی برای تخلیه و بارگیری انواع کالا و پذیرش کشتی های تجاری با ظرفیت بالغ بر 6500 تن برخوردار است. با تصویب مجلس شورای اسلامی از اردیبهشت ماه 1390 بندرنوشهر به منطقه ویژه اقتصادی تبدیل و امکان بهره مندی بازرگانان و سرمایه گذاران بخش خصوصی از مزایا و تسهیلات ناشی از قانون مناطق ویژه اقتصادی فراهم گردیده است.

 بندر نوشهر در عرصه تجارت جهانی همواره نقش انکار ناپذیری در اقتصاد حمل و نقل کشور ایفا کرده است. و درحال حاضر سالیانه بطور متوسط حدود 500 فروند کشتی در این بندر تردد میکنند. این بندر بعنوان نزدیکترین بندر تجاری کشور به پایتخت (200 کیلومتر) از طریق چهار مسیر کندوان، هراز، فیروز کوه و جاده رشت - قزوین به مراکز مهم تجاری، صنعتی کشور دسترسی دارد.این بندر توانایی ارائه خدمات به انواع کالا اعم از عمومی، کانتینری، فله، مواد نفتی، کالای عمومی لنج ها، آب رسانی به شناورها و نگهداری و پردازش کالا را دارا می‌باشد.

مزایا و ویژگی های بندر نوشهر

• نزدیک ترین بندر تجاری کشور به پایتخت و مراکز عمده تجاری و صنعتی؛
• دسترسی آسان به بازار مصرف کشورهای آسیای میانه و اروپای شرقی؛
• دسترسی به فرودگاه در فاصله 2 کیلومتری بندر؛
• امکان ذخیره سازی و جابجایی کالاهای تجاری، نفتی، فله خشک و روغن خوراکی؛
• دارا بودن انبارها و تاسیسات اختصاصی صادرات و ترانزیت کالا؛
• دارا بودن تجهیزات استراتژیک و به روز دریایی، بندری و مخابراتی؛
• اتصال مستقیم از طریق خطوط لوله به مخازن نفتی چالوس با ظرفیت ذخیره سازی 65 میلیون لیتر؛
• دارا بودن تجهیزات تخلیه کالاهای فله مایع خوراکی، نفتی و غیر نفتی به صورت حمل یک سره؛
• وجود ساختمان ترمینال مسافربری و قابلیت راه اندازی سفرهای دریایی و توسعه صنعت گردشگری؛
• مرکزیت بندر نوشهر در سواحل جنوبی دریای کاسپین جهت اجرای متمرکز وظایف حاکمیتی دریایی؛
• دارا بودن آبخور مناسب و برخورداری از ظرفیت تخلیه و بارگیری انواع کالا به میزان 4/5 میلیون تن در سال؛
• دارا بودن انبار روباز به مساحت 90000 متر مربع؛
• دارا بودن انبار سرپوشیده به مساحت 70000 متر مربع؛
• دارا بودن سیلوی غلات به ظرفیت 65000 تن؛
• دارا بودن 11 دستگاه باسکول ورودی و خروجی گمرکی و محوطه ای؛
• دارا بودن سایت کانتینر یخچالی به ظرفیت 400TEU؛
• وجود اسکله رو-رو کامیونی؛
• دارا بودن مخازن روغن خوراکی به ظرفیت 11000 تن و اتصال آن به اسکله از طریق خط لوله؛
• وجود کارخانه های چوب خشک کنی و تولید خانه های پیش ساخته چوبی؛
• دارا بودن 2 دستگاه مکنده غلات با ظرفیت تخلیه 300 تن بر ساعت؛
• وجود دو دانشگاه معتبر علوم دریایی و همچنین چندین موسسه آموزش دریایی برای صدور گواهینامه های محدود و نامحدود؛
• دارا بودن صلاحیت برگزاری آزمون های دریانوردی سفرهای محدود و صدور اسناد دریانوردی؛
• مرکزیت جستجو و نجات دریایی استان مازندران؛
• مرکز اصلی مقابله با آلودگی دریایی؛
• دارا بودن صلاحیت بازرسی و صدور گواهینامه های ثبت شناورها و کشتی ها به عنوان تنها اداره بازرسی و ثبت شناورها در بین بنادر شمالی کشور؛
• دارا بودن 5 پزشک معتمد در استان های مازندران و گلستان جهت صدور گواهینامه سلامت پزشکی دریانوردان؛

• صدور قبض انبار تفکیکی، تجمیعی، تغییر نام و گواهی مبدا جهت کالاهای وارداتی و صادراتی؛
• ایجاد تسهیلات ویژه جهت ورود ماشین آلات، قطعات یدکی، تجهیزات سرمایه ای و مواد اولیه مورد نیاز به منطقه برای تولید یا تکمیل قطعات؛
• آزادی مشارکت و سرمایه گذاری برای اتباع داخلی و خارجی؛
• ورود و خروج کالا بدون پرداخت عوارض گمرکی و سود بازرگانی جهت پردازش، تولید، تبدیل، تکمیل و... ؛
• معافیت گمرکی برای ورود کالاهای ساخته شده در منطقه ویژه به داخل کشور به میزان ارزش افزوده؛
• امکان تبدیل، بسته بندی و ارزش افزوده برکالاها جهت صادرات مجدد؛

با توجه به گسترش روز افزون مبادلات بازرگانی با کشورهای حاشیه دریای خزر، با تصویب مجلس شورای اسلامی، احداث بندر فریدونکنار از سال 1369 در دستور کار قرار گرفت و عملیات ساخت اسکله ها، موج شکن ها و حوضچه از سال 1376 آغاز و در سال 1380 به اتمام رسید. در راستای اجرای اصل 44 قانون اساسی و با اعمال حاکمیت سازمان بنادر و دریانوردی، از بهمن ماه 1386 بهره برداری از این بندر به بخش خصوصی واگذار گردید.

بندر فریدونکنار در حال حاضر با مساحت 78 هکتار و دارا بودن 2 پست اسکله، پذیرای کشتی های تجاری با ظرفیت 4000 تن است.

• دارا بودن انبارها و تاسیسات اختصاصی صادرات و ترانزیت کالا؛
• ایجاد و راه اندازی سایت گردشگری دریایی؛
• دارا بودن انبار روباز به مساحت 104000 متر مربع؛
• دارا بودن انبارهای سرپوشیده به مساحت 33000 مترمربع؛
• دارا بودن سیلوی غلات به ظرفیت 28000 تن؛
• دارا بودن مخازن نفتی به ظرفیت 26000 تن؛
• دارا بودن ایستگاه بین المللی فرستنده ناوتکس با قدرت یک کیلو وات؛
• استقرار مرکز فرعی جستجو و نجات دریایی (MRCC)؛

در سال 1895 میلادی برابر با 1274 خورشیدی، کار بنای موج شکن غازیان به طول 750 متر و موج شکن انزلی به طول 520 متر شروع و درسال 1914 میلادی برابر 1293 خورشیدی، پروژه احداث موج شکن ها پایان یافت. در سال 1301 نیز اولین کشتی توسط آلمان ها از اروپا به بندر انزلی آورده شد.

این بندر مشمول قوانین و مقررات مناطق آزاد تجاری- صنعتی بوده و شرایط مناسبی را برای جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی فراهم می نماید. زیر ساخت های مناسب، وجود انبارهای چند منظوره و ترمینال متنوع و برخورداری از مدرن ترین تجهیزات تخلیه و بارگیری، امکان ارائه خدمات متنوعی را به مشتریان فراهم کرده است؛ و همچنین بهره‌مندی از سیستم ترافیکی دریایی، بندر انزلی را از سایر بنادر همسایه در حوزه دریای خزر متمایز ساخته است.

این بندر با ورود خط ریلی به داخل محوطه های بندری و اتصال بندر انزلی به شبکه بزرگراهی کشور وراه آهن جمهوری اسلامی ایران، نقش مهمی در صنعت حمل ونقل دریایی کشور ایفا خواهد کرد. مساحت محوطه های این بندر در حدود یک میلیون متر مربع است و دارای ظرفیت اسمی 11 میلیون تن می باشد. فاصله بندر تا اولین فرودگاه هوایی 35 کیلومتر می‌باشد.

فواصل بندر انزلی با مراکز بنادر حاشیه دریای خزر

  امکانات و زیرساخت ها

آستارا در شمالی‌ترین نقطه استان گیلان و در مرز ایران با جمهوری آذربایجان می‌باشد و از نظر جغرافیایی در مرکز منطقه تالش قرار گرفته‌است. آستارا از شرق به دریای خزر، از شمال به آستارای جمهوری آذربایجان، از غرب به استان اردبیل و از جنوب به شهرستان تالش محدود شده‌است. آستاراچای، آستارای ایران را از جمهوری آذربایجان جدا می‌سازد. بخش اصلی جاده اردبیل_آستارا تقریباً به موازات همین رود و خط مرزی کشیده شده‌است. این شهر از نظر ارتباطی بر سر یک سه‌راهی مهم قرار گرفته‌است؛ راه جنوبی آن به بندر انزلی و رشت، راه شمالی آن به آستارای جمهوری آذربایجان و باکو و راه غربی آن نیز که از گردنه حیران می‌گذرد، به اردبیل و تبریز منتهی می‌شود.

بندر آستارا نخستین بندر خصوصی کشور و پنجمین بندر فعال ترانزیتی شمال کشور است. آستارا مهم‌ترین پل ارتباطی راهبردی میان ایران و جمهوری آذربایجان، دروازه  ورود به منطقه قفقاز و بزرگ‌ترین گمرک زمینی شمال کشور است.

• برخورداری از مزایا و تسهیلات قانونی مناطق ویژه اقتصادی بندری
• ­نزدیکترین بندر به کشورهایCIS و نزدیک ترین و مناسب ترین بندر جهت ترانزیت سوخت به کشور عراق
• ­تنها بندر دارای مرز گمرکی خشکی و دریایی
• ­نزدیکترین بندر به استانهای شمال غربی و غرب کشور
• ­ایمن ترین بندر از لحاظ شرایط طبیعی جغرافیایی (پناهگاه طبیعی)
• ­قابلیت ایجاد بازارهای جدید شامل بازار مشترک با کشورهای ترکیه، عراق، آذربایجان، ارمنستان و روسیه
• ­شمالی ترین بندر کشور در نقطه صفر مرزی در حاشیه دریای خزر